Reklamı Geç
Kızılay Web Banner 160X600
Kızılay Web Banner 120X600

ŞÊX EVDİREHMANÊ AXTEPÎ

Di sala 1850î de li gundê Axtepeyê hatiye dinyayê. Axtepe gundeki navçeya Çinara Diyarbekirê ye. Gund bi qasî 20 km dûrî Bismilê ye. Şêx Evdirehmanê Axtepî kurê Şêx Hesenî Nûranî ye. Bavê wî li cem Mele Xelîlê Sêrtî dersa xwe yî medreseyê temam kiriye û ji alimê Bazîdê Şêx Salihê Zipikî îcaze wergirtiye

ŞÊX EVDİREHMANÊ AXTEPÎ
ŞÊX EVDİREHMANÊ AXTEPÎ
Bu içerik 4300 kez okundu.

Şêx Evdirehman zaroktiya xwe li gundê xwe diborîne. Dersa xwe yî ewil li medreseya bavê xwe distîne, li cem bavê xwe dersên sereke temam dike. Şêx ji bo ku paye û pileya xwe ya ilmî bilindtir bike li medreseyên derûdora xwe jî bi alim û zanayên mezin re dikeve têkiliyê. Paşê dîsa vedigere Axtepê. Piştî Şêx Hesenî Nûranî xelîfetiyê dide kurê xwe Şêx Evdirehman êdî ew li medreseya Axtepeyê dest bi dersdariyê dike û terîqeta Neqşebendîtiyê li wê herêmê belav dike.Şêx piştî demeke dirêj,ku dersdariya medreseya ku di dewra xwe de kiribû wek medreseyeke navneteweyî û nav û dengeke berz û bala dabûyê, domand, êdî giraniya xwe da ser xebat û şuxlên ilmî, jiyana mayî ji bo berhemên nemir û temendirêj terxan kir.

Şex Evdirehman di sala 1910an de wefat kiriye û li gundê Axtepeyê li cem bavê xwe hatiye veşartin. Niha jî Axtepe bûye wek ziyaretgah, her sal bi hezaran mirov di 20ê gulanê de seba roja wefata Şêx Hesenê Nûranî Axtepeyê ziyaret dikin. Her çend wefata wî di 20ê nîsanê de be jî ji ber ku meha nîsanê şilî û baran zêde ye roja ziyaretê talûq kirine 20ê gulanê. Di wê rojê de gel hem minnettarî û wefadariya xwe ji bo malbata axtepeyiyan bibîr tîne û hem jî dia û daxwazên xwe ji ser vê axê digihînin Xwedayê xwe. Sebebên ku malbata Axtepeyiyan di nav gel de binavûdeng kirine gelek in. Em dikarin hin sedeman wiha rêz bikin.Yek jê mihbeta dînî ye ku xistiye nav gel. Ya din terîqeta neqşebendîtiyê li wê herêmê belav kiriye û gelek murîd ji wir derketine. Dîsailmê bi gel daye hezkirin, problemên civakê bi dilxweşî û bêlayen çareser kiriye, fetwayê wî muteber bûne di nav xelkê de. Ji bilî ilmên dînî ilmên pozîtîf jî xwendiye û daye xwendin.

Şêx Evdirehman wek peyrewê Ehmedê Xanî tê qebûlkirin. Di rastiyê de malbata Axtepeyiyan tev de heman ekol e ku rêya Xanî şopandine û di bin bandora helbesta wî de mane. Helbestên Şêx, herikbar û fesîh in. Bi zimaneke asan û şêrîn hatine honandin.Bi kurtî naveroka helbestên wî tesewif, evîn, felsefeya yekîtiya Xweda, hezkirina ehlên beytê, terîqa neqşebendiyê û hwd e. Di helbesta wî de peyvên erebî û farisî hebin jî ev ji taybetiya terza helbesta klasik e ku termînolojiya wê bi peyvên erebî û farisî hatine honandin.

Ekola Axtepeyiyan xemxwarê gel û zimanên xwe bûn. Ji berhemên wan em fahm dikin ku tişta ku Ehmedê Xanî dixwest ew jî hezkirine berdewam bikin. Di van risteyên li jêr de gazinên ku Ehmedê Xanî dikir, Şêx Evdirehman jî bi uslûba xwe dubare dike. Gazinên wan bazara kesad bû ku li vê bazarê xwedîtî li xwendin û nivîsîna kurdî tunebû an jî kêm bû. Edebiyata kurdî her çiqas ji edebiyata faris û ereb û tirkan zêdetir nebû jî wî qasî kêmtir jî nebû. Lê mixabin ew giliyên xwe ji kurdîaxêvan re dikirin ku ji edebiyata xwe bêpar in; ji gelên cîran re dikirin ku ew jî vê gencîneyê nedidîtin. Ji ber ku di vê nivîsê de behsa me Şêx Evdirehmanê Axtepî ye kerem kin çend riste ji helbesta wî jî em li nivîsa xwe zêde bikin. Da ku em bibînin rewşa bazara kesad çawa bilêv kiriye.

 

Me ev çendê lefzê şêrîn çêkirin

Zebanê di tirkan me pê jêkirin

 

Me hêvî ji nezarekanê ezîz

Ku çavan bidin ser vî nezmê temîz

 

Ji van qesdê min nîne ‘erzê huner
Welê, da li dunya bimînit eser


Ku tirk û ecem qet nebên carekê
Nihin kurdî şa‘ir di misra‘ekê


Bizanin ku şa‘ir ji kurdan hene

Ji ‘uşşaqê turk û ecem zêde ne


Binêrin li şi‘ran heçî zaniye

Çi terkîbekî serfê kurmancî ye

Ji kurmanciya xwe me anî nîzam

Mu‘ella û şêrîn û efseh kelam

Ji kurmanciyê zêde şêrîn niye

Welêkîn xerîdarê çendîn niye

 

Eger min bidîta xerîdarek qet

Rewan dê me bikir abi teşbîhê şet

 

Kelamên di kurdî bi nezm û wezin

Me bîna wucudê kîtabê mezin

 

Ji tenzîmê kurdî sual û cewab
Me bînane nezmê hezaran kîtab

 

Welê îktîfa kir ji nezmê hemîn
Çi ku kes nihin bêje min “aferîn

 

 

Şêx Evdirehmanê Axtepî ji bilî Kurdî bi sê zimanên din jî baş dizanibû: Erebî, Tirkî û Farisî. Ji van zimanan bi Kurdî, Erebî û Farisî berhem û helbestên wî hene. Li gor neviyê wî,ew bi Fransizî jî dizanibû. Em vê agahiyê ji hevpeyvîna ku neviyê wî bi Fehîm Işik re kiriye dibihîsin. Ya ku em dizanin Şêx Evdirehmanê Axtepî çar berhem li pey xwe hiştine:

Rewdetu’n-Neîm: Bi kurmancî ye. Di vê berhemê de behsa mîraca Pêxember dike. Bi terza mesnewiyê hatiye nivîsîn.

Dîwana Rûhî:Hemû helbestên wî di vê dîwanê de ne. Di helbestên xwe de mexlesa Rûhî bi kar aniye. Lewma navê berhemê bûye Dîwana Rûhî.

Keşfî’z-Zelam: Bi erebî ye. Li ser baweriyên cuda yên li ser îslamê ne.

Kîtabû’l-Ebrîz: li ser Qur’anê hatiye nivîsîn.

Ev çend beyt in jihelbesta ewil a dîwanê.

Şehîdê çeşme cellad im, hewadar im bi bejnê ra

Di ‘ilmê ‘eşqê neqqad im, rîwayet kim ji amê ra

 

Ji her kes ra rîwayet kim, hemî xelkan hîdayet kim

Nikatan ez dirayet kim, mûheyya me ji derse ra

 

Mûheyya hazir im her dem, esîr û bêhiş û sersem

Ku zilf û kakul û perçem, bi lef bêtin bi baê ra

Bi lef bên kîsûyê taze, bi saz û coş û awaze

Rûxê aşiq dibit xaze, ji ber tîrê di cergê ra

 

Xedeng in min di nêv cergê, kişandim hâlete mergê

Dema davêje dil zergê, dikimefxan bi derbê ra

 

Ji ber derbê hilak im ez, hezîn û derdinak im ez

Kebab û sîne-çak im ez, hewesbaz im bi yarê ra

 

Hewesbaz im bi xemxwarî, cîhan yekser li min tarî

Ji min tên nale û zarî, sehergahan bi fecrê ra

 

Di fecr û zûhr û êvaran, dikim feryad û hewaran

Qewî dûr im ji nazdaran, birîndar im ji hicrê ra

 

Ji hicra te birîndar im, hezîn û dilkul û jar im

Seraba cemre wek nar im, telef bû ruh û can pê ra

Dibejit Rûhiyê xemxwar, kelam û şi’rê ateşbar

Ji hukmê suhbeta xeddar, cîger sota bi şi’rê ra

Çavkanî

Feqî Huseyn Sağnıç, Dîroka Wêjeya Kurdî, Weşanên Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê, Stenbol, 2002

Şêx Evdirehmanê Axtepî, Dîwana Rûhî, Weşanên Belkî, Diyarbekir, 2013

Sende Yorumla...
Kalan karakter sayısı : 500
İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR X
"DEMİRTAŞ" AİLESİ TAZİYE MESAJI
KOVİT AŞISINDA SON DAKİKA !!!
KOVİT AŞISINDA SON DAKİKA !!!